Σήμερα, οι περισσότεροι εργασιακοί χώροι είναι πιο δεκτικοί σε θέματα θρησκείας και αυτό δεν παύει να είναι μία πολύ καλή εξέλιξη, αν αναλογιστούμε τι συνέβαινε παλαιότερα.
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το ασφαλιστικό ή ασήμαντες δικαστικές υποθέσεις είναι τα πιο συνήθη θέματα προς συζήτηση ανάμεσα σε εργοδότες, το δικαίωμα ελεύθερης πίστης στο χώρο εργασίας μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πολύ πιο φλέγον ζήτημα. Σε χώρες όπου υπάρχει μεγάλος αριθμός αλλόθρησκων, κυρίως λόγω μεγάλου κύματος μεταναστών, έχει αυξηθεί πάρα πολύ ο αριθμός των δικαστικών αγωγών από υπαλλήλους εναντίον εργοδοτών για θρησκευτικές διακρίσεις.
Στις ΗΠΑ, η General Motors κέρδισε μία υπόθεση σε βάρος ενός εργάτη της, ο οποίος ήθελε να οργανώσει και να εγκαταστήσει μέσα στην εταιρεία ένα δίκτυο αποκλειστικά χριστιανών υπαλλήλων. Το αίτημά του απορρίφθηκε από την εταιρεία, αν και προηγουμένως η ίδια εταιρεία είχε εγκρίνει άλλου είδους φυλετικά ή κοινωνικά δίκτυα, όπως για παράδειγμα εκείνο των ομοφυλόφιλων.
Εκτός από την περίπτωση της General Motors, υπάρχουν πολλές δικαστικές υποθέσεις στις ΗΠΑ που έχουν να κάνουν με ένα βαθιά θρησκευόμενο στέλεχος και έναν απρόθυμο εργοδότη. Την ίδια στιγμή, όμως, υπάρχει και το αντίστροφο πρόβλημα, δηλαδή ένας μεγάλος αριθμός φιλονικιών που σχετίζονται με θρήσκους και υπερβολικά συντηρητικούς εργοδότες, οι οποίοι έχουν πρόβλημα να προσλάβουν υπαλλήλους ή ακόμα και να εξυπηρετήσουν πελάτες που πιστεύουν σε διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα ή που ανήκουν σε κάποια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα.
Το ερώτημα είναι πού αρχίζουν και πού σταματούν τα δικαιώματα ενός εργοδότη ή ενός καταστηματάρχη; Μπορεί κανείς να αρνηθεί την εξυπηρέτηση κάποιου πελάτη ή την πρόσληψη κάποιου στελέχους, μόνο και μόνο επειδή τυχαίνει το εν λόγω άτομο να είναι από κάποια άποψη «διαφορετικό»;
Δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, οι νόμοι για τέτοιου είδους ζητήματα –κυρίως για το θέμα της ανεξιθρησκίας- σε κάθε χώρα, δεν είναι ευρέως γνωστοί. Ωστόσο, από μία άποψη, αυτή η σύγχυση δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει, καθώς ζούμε σε μία κοινωνία όπου η έννοια του διαχωρισμού της εκκλησίας από το κράτος είναι σε τόσο μεγάλο βαθμό αμφιλεγόμενη, ώστε και ο διαχωρισμός της εκκλησίας από την εργασία να είναι μοιραία το ίδιο ομιχλώδης.
Σε γενικές γραμμές πάντως, είναι αποδεκτό σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, ότι μία ελεύθερη κοινωνία θα έπρεπε να προωθεί την ελευθερία της θρησκευτικής έκφρασης μέσα στον εργασιακό χώρο.
Ωστόσο, κάτι τέτοιο ενέχει πολλούς κινδύνους και γεννά σημαντικά προβλήματα, καθώς κανείς δεν είναι εύκολο να καθορίσει τι ακριβώς σημαίνει θρησκευτική ελευθερία. Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο προστατεύει το δικαίωμά τους να μιλούν για τη θρησκεία τους κατά τη διάρκεια ενός lunch break, χωρίς να θεωρείται ότι προσπαθούν να προσηλυτίσουν τους συναδέλφους τους, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι έχουν κάθε δικαίωμα να προσεύχονται στο χώρο εργασίας μόνοι, χωρίς αυτή τους η πράξη να παρακολουθείται από τους υπόλοιπους.
Αν και οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι ξεκάθαρες, σε πολλές χώρες και κυρίως στις ΗΠΑ, όπου ο πολυφυλετισμός είναι έντονος έχουν οργανωθεί ειδικές ομάδες που προορίζονται να συντονίσουν ένα πολυθρησκευτικό εργασιακό περιβάλλον και να εκπαιδεύσουν κληρικούς για να ηγηθούν αυτής της προσπάθειας.
Εξάλλου, υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι εταιρείες θα ενδιαφέρονταν να δεχτούν θρησκευτικά αιτήματα, καθώς οι «πιστοί» εργάτες στην πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι πολύ καλοί και παραγωγικοί, ιδίως όταν ζουν σύμφωνα με τις επιταγές της θρησκείας τους. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι οι επιχειρηματίες που είναι δεκτικοί σε ένα πολυδογματικό εργασιακό περιβάλλον, αντιμετωπίζουν μεγάλα εμπόδια, με μεγαλύτερο από όλα, το γεγονός ότι στην ουσία δεν υπάρχει μία μόνο θρησκεία, αλλά πολλές και τελείως διαφορετικές μεταξύ τους.
Άρα αν κάποιος εργοδότης θελήσει να αποδεχτεί τις παραδόσεις ενός υπαλλήλου, πρέπει αναγκαστικά να δεχτεί τις παραδόσεις και όλων των υπολοίπων; Και αν όντως ισχύει κάτι τέτοιο, τι κινδύνους μπορεί να ενέχει για την αρμονία και την ισορροπία μίας επιχείρησης;
Σε αυτή την περίπτωση, αν επιτρέπεται στους Μουσουλμάνους να προσεύχονται πέντε φορές την ημέρα και να επιδίδονται σε τελετουργικούς καθαρισμούς χώρου, θα έπρεπε να επιτρέπεται στους Ινδουιστές να φοράνε τουρμπάνι, στους Εβραίους να γιορτάζουν τη «χάνουκα» και ούτω καθεξής.
Έτσι οι εταιρείες, που είναι πρόθυμες να αναγνωρίσουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των στελεχών τους, θα έπρεπε να περιμένουν μία μεγαλύτερη ποικιλία αιτημάτων στο μέλλον.
Επιπλέον, η υιοθέτηση στρατηγικών που «αγκαλιάζουν» το θρησκευτικό πλουραλισμό μπορούν να είναι ιδιαίτερα προβληματικές για έναν εργοδότη. Τίθενται πολλά ερωτήματα για το τι συμβαίνει σε περίπτωση που τα πιστεύω ενός υπαλλήλου έρχονται σε σύγκρουση με τους κανονισμούς μίας επιχείρησης. Για παράδειγμα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, δεν ψεύδονται ποτέ και για κανένα λόγο. Τι θα γίνει όμως αν κάποια στιγμή είναι απαραίτητο να πουν ψέματα για το «καλό» της εταιρείας;
Βλέποντας το ζήτημα από μία άλλη οπτική γωνία, ο μεγάλος στοχαστής του Διαφωτισμού Adam Smith, ο οποίος ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου και έμεινε στην ιστορία περισσότερο για τις οικονομικές του θεωρίες, αντιτάχθηκε στην εκκλησία όσο κανείς άλλος.
Η καλύτερη θρησκεία, σύμφωνα μ’ αυτόν, είναι εκείνη που επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράζουν την πίστη τους ελεύθερα και να τη μεταφέρουν σε όλους τους τομείς της ζωής τους, άρα κατά συνέπεια και στο χώρο εργασίας τους. Μία ελεύθερη κοινωνία θα έπρεπε πάντα να προωθεί και να υποστηρίζει την ανεξιθρησκία, όσο δύσκολο και να είναι να καθοριστεί το ακριβές νόημα της έννοιας «θρησκεία». Παρ’ όλα αυτά, μπορεί η άποψη του Smith να απαντήσει στην ερώτηση αν πρέπει μία επιχείρηση να δέχεται στους κόλπους της όλα τα δόγματα και όλες τις πεποιθήσεις;
Το μόνο σίγουρο είναι ότι, από τη στιγμή που δημιουργείται κάποιου είδους «ανταγωνισμός» ανάμεσα στις θρησκείες, καμία από αυτές δεν επιτρέπεται να επιβληθεί στις άλλες, είτε γενικότερα, είτε στους τέσσερις τοίχους ενός γραφείου και εφόσον οι εργασιακοί χώροι δεν είναι δημόσιοι, τα περισσότερα δικαστήρια αφήνουν την επιλογή στους εργοδότες για το πώς θα χειριστούν τους εκπροσώπους διαφόρων θρησκειών μέσα στην εταιρεία τους. Παρ’ όλα αυτά, με την κοινωνική έννοια, οι εργασιακοί χώροι δεν παύουν να είναι δημόσιοι.
Συνθέτονται από ομάδες ανθρώπων, και όσο μεγαλώνουν αυτές οι ομάδες επόμενο είναι να υπάρχουν και θρησκευτικές διαφορές ανάμεσά τους. Σε αυτό το σημείο υπάρχει ένα ανεπιφύλακτο δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Μπορούν ή να αφήσουν χώρο στον πλουραλισμό χωρίς να αντιτίθενται στη θρησκευτική έκφραση στον εργασιακό χώρο ή να περιορίσουν αυτό το δικαίωμα έκφρασης μόνο σε επιλεγμένες ομάδες.
Η επιλογή φαίνεται να είναι στη διακριτική ευχέρεια κάθε επιχείρησης, αλλά αναμφισβήτητα το να επιλέξει κάποιος ανάμεσα σε αυτό που είναι δύσκολο και αμήχανο και σε αυτό που είναι πιο βολικό δεν μπορεί να είναι απλά και μόνο μία επαγγελματική απόφαση. Στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από μία δοκιμασία πίστης.
